Plzen Şehri, Pilsener ve Bira

Pilsener, bir açık renk (pale) alt fermantasyon (lager) bira tipi olup, adını Bohemya'daki Plzen şehrinden almaktadır. Alt fermantasyon bira ilk defa 1842 yılında Plzen'de üretilmiştir.

Budweiser ya da Budejovicky Budvar

Orijinal Budweiser birası, 1785 yılında o tarihte Habsburg monarşisine ait olan Çek Cumhuriyeti'nin güneyindeki Ceske Budejovice şehrinde üretilmeye başlanmış.

Marie Curie ve Radyum

Marie Curie (Polonya asıllı olup, gerçek adı Maria Sklodowska'dır) kimya dalında Nobel ödülü kazanmasını sağlayan radyumu keşfetme sürecinde, Çek Cumhuriyetinin Almanya sınırına yakın Jachymov kasabasından temin ettiği tonlarca uraninit ile çalışmış. Jachymov kasabası tarihte gümüş madenleri ile ünlenmiş. Komünist dönemde muhalifler kasabadaki uranyum madeninde çalışmaya zorlanmış. Bugün ise bir kaplıca (radon kaplıcası) kasabası.

Kesme Şekerin İcadı !

İsviçre doğumlu Çek girişimci Jakub Krystof Rad, Moravya bölgesinde bir şeker fabrikasının müdürü iken, karısının kütle halindeki şekeri parçalamaya çalışırken yaralanması üzerine (o dönemde evlerde kullanılan şeker kütle halindeydi ve gerektiğinde parçalanarak kullanılıyordu)  ilk kesme şekeri 1841 yılında icat etmiş.

Aslan Asker Şveyk !

Aslan Asker Şveyk (Çek dilinde Şveyk, ancak biz onu Şvayk olarak tanıyoruz), Çek yazar ve anarşist Jaroslav Hasek'in (1883-1923) tamamlanmamış kara mizah türündeki romanıdır. Kitabın illüstrasyonlarını Josef Lada hazırlamıştır. Roman, I. Dünya Savaşı esnasında geçer. Çek gönüllüsü Şveyk'in yaşadığı trajikomik olaylar anlatılırken, savaş karşıtlığı vurgulanmakta, Habsburg yönetimi eleştirilmekte ve Katolik kilisesinin yolsuzlukları ve iki yüzlülüğü vurgulanmaktadır.

Alfons Mucha (1860-1939)

Pek çok resim, poster, reklam, afiş, kartpostal ve desenleri ile tanıdığımız Mucha, Çek Cumhuriyetinin Moravya bölgesinde dünyaya gelmişti. Çizim yapmak onun çocukluk hobisiydi. Moravya ve Viyana'da bilhassa tiyatro dekoru alanındaki çalışmaları, Münih Güzel Sanatlar Akademisindeki eğitim ile devam etti. 1887 yılında Paris'e taşındı. Sarah Bernhardt'ın bir oyunu için gönüllü olarak hazırladığı poster çok ilgi gördü. Bernhardt yapılan işten öyle memnun olmuştu ki Mucha ile altı yıllık bir sözleşme yaptı. Kendisi eserlerini daha çok Çek sanatı olarak tanımlamayı tercih etse de, Art Nouveau'nun öncüsü olarak tanındı. 20 büyük resimden oluşan, Çek ve Slav tarihini anlatan ve halen Prag'da sergilenen "The Slav Epic (Slovanska Epopej)" baş yapıtını 1928 yılında Prag şehrine hadiye etti. 1939 yılında Alman işgali sırasında gestapo tarafından ilk tutuklanan kişiler arasındaydı. Daha sonra serbest bırakılmışsa da, muhtemelen bu sorgulamanın olumsuz etkisiyle, ayın yıl  akciğer enfeksiyonundan öldü.

Cafe Slavia ve Nazım Hikmet

Prag'da Ulusal Tiyatronun (Narodni Divadlo) karşısında 1881 yılında açılan kafe pek çok ünlü şahsiyeti konuk etmiş. Franz Kafka, Milan Kundera ve Vaclav Havel bu misafirlerden bazıları. Nazım Hikmet 1956-58 yılları arasında Prag'da iken bu kafede oturup yazmış şiirlerini.

 

Pırağ'da bir yandan ağarıyor ortalık

Bir yandan da kar yağıyor

Sulusepken

Kurşuni

Pırağ'da ağır ağır aydınlanıyor barok,

Huzursuz, uzak

Ve yaldızlarında kararmış keder

Ölen bir yıldızdan uçup gelen kuşlara benziyor

Dördüncü Şarl Köprüsünde heykeller

Atatürk ve Karlovy Vary (Karlsbad) Kaplıcaları

Mustafa Kemal Atatürk, 37 yaşında genç bir general iken, böbreklerindeki rahatsızlık nedeniyle 30 Haziran 1918 tarihinde geldiği kaplıca şehri Karlovy Vary'den 28 Temmuz 1918 tarihinde ayrılmış. Atatürk, Rudolfshof (bugün Carlsbad Plaza) otelde kalırken, Grand Pupp'un ihtişamı ile mukayese ederek kaldığı oteli hiç cazip bulmamış. Bu döneme ait bilgiler Prof. Dr. Afet İnan'ın "M. Kemal Atatürk'ün Karlsbad Hatıraları" kitabından alınabilir. Türkiye Büyükelçiliğinin girişimiyle otelin ön cephesine yerleştirilen plaket yanda yeralıyor.

Prag Golemi

Prag sokaklarında yaşadığına inanılan en önemli efsanevi kişilik. Rabbi Yehudah Levi Ben Betzalel (Loew-Löw, Maharal olarak da bilinmektedir) ateş, su, toprak ve kendi büyülü gücünü kullanarak can vermiş bu dev yaratığa. Kutsal Roma İmparatoru II. Rudolf'un (astroloji ve simyaya düşkünlüğü, hayatı boyunca felsefe taşını araması ile biliniyor) Yahudilere yönelttiği şiddete ve anti-semitik saldırılara karşı korunmak üzere can verilen yaratık kontrolden çıkınca, Eski-Yeni (Old-New) Sinagog'un çatısına hapsedilmiş.

Kafka ve Mirası

Franz Kafka (1883-1924) veremden ölmeden önce en yakın arkadaşı Max Brod'dan yayımlanmamış eserlerini yakmasını vasiyet eder. Ancak Brod bunu yapamaz. Brod'un ölümünden sonra Kafka'nın el yazması eserleri Brod'un sekreteri Esther Hoffe'ye, bilahare sekreterin kızları Eva ve Ruth'a intikal eder. Eserler İsrail ve İsviçre'de özel kasalarda muhafaza edilmektedir. El yazmalarının bir kısmının Almanya'da Marbach şehri arşivine satıldığı basında yer almıştır. İsrail Milli Kütüphanesi Kafka'nın eserlerinin yahudi kültürel mirası olduğu cihetle kendilerinde bulunması gerektiğini ifade etmektedir. Hoffe ailesi ile İsrail Milli Kütüphanesi arasındaki hukuki mücadele devam etmektedir.

Bohem ve Bohemya !

Bohemya, güneyde Avusturya, batıda Bavyera, kuzeyde Saksonya, kuzey doğuda Silezya ve doğuda Moravya ile çevrili bir bölge olup, geniş manada bugünkü Çek topraklarını oluşturmaktadır. Kutsal Roma İmparatorluğunun bir parçası olan Bohemya Krallığı daha sonra Habsburgların Avusturya İmparatorluğunun bir eyaleti olmuştur.

Marjinalliği ifade eden bohem hayat terimi ise, 19'ncu yüzyılın başlarında Fransa'da kullanılmaya başlanmıştır. Sanatçıların ve marjinallerin, ucuz kiralı, alt sınıf ve Romanların yaşadığı semtlerde toplanmaya başlamasıyla ortaya çıkan bir kavramdır. Bohem, Bohemya'dan ya da Bohemya üzerinden Batı Avrupaya geldiğine inanılan Romanlar için kullanılmaktaydı.

Ahoj !

Çekler de Slovaklar gibi gayriresmi selamlaşmada "ahoj" (ahoy olarak telaffuz edilir) şeklinde selamlaşır. Bir gemici selamı olan Ship Ahoy Alman edebiyatından Çekoslovak kültürüne intikal etmiştir. İrlandalı yazar Thomas Moore'un "The Meeting of the Ships" isimli eserinin 1855 tarihli Çekçe tercümesinde ilk kez kullanıldığı belirtilmektedir. İlginç olan husus, Çek Cumhuriyetinin denize kıyısı olmayan ülkelerden biri olmasıdır.

Swarovski'nin Kurucusunun Çek Cumhuriyetinde Doğduğunu Biliyor muydunuz?

Daniel Swarovski (Swartz), 1862 yılında Kuzey Bohemya'da (bugünkü Çek Cumhuriyeti) dünyaya gelmiş. Babasının küçük bir cam fabrikası varmış. Daniel, cam kesme sanatında, bu fabrikada çıraklıktan başlayan süreçte ustalaşamış. Daniel, 1892 yılında, kristal cam üretimini kolaylaştıran elektrikli bir kesme makinasının patentini almış. 1895 yılında kurulan Swarovski firması Avusturya'nın Tyrol bölgesinde Wattens'de kristal kesme fabrikası kurmuş.

Çekler Noelde Sazan Yerler!

Avusturya, Slovakya, Polonya ve Fransa'nın Alsace bölgesinde olduğu gibi, Çek Cumhuriyetinde de  24 Aralık akşamı sazan yeme geleneği vardır. 17'nci yüzyıldan beri bu geleneğin devam ettiği belirtilmektedir. Her yıl Noelden 1-2 hafta önce sokaklarda büyük havuzlarda satılmaya başlanan sazanlar 24 Aralık akşamı kızartılmakta ve patates salatası ile yenilmektedir.   

UNICEF Posta Kartlarını Bir Çekoslovak Çocuğa Borçluyuz!

1949 yılında, 7 yaşındaki Jitka Samkova, okul arkadaşlarıyla beraber düzenli olarak içtikleri ve UNICEF tarafından sağlanan süt için teşekkür amacıyla, cam üzerine bir resim yapmış. Öğretmeni bu resmi Prag'daki UNICEF bürosuna göndermiş.Bu resim önce Viyana'ya sonra da New York'a iletilmiş ve UNICEF kartları geleneğinin başlangıcı olmuş. Çekoslovak kızın yaptığı resim, bahar bayramında dikilen çiçekli direk (maypole) etrafında dans eden çocukları gösteriyor.